Contar em navajo
Visão geral da língua
O navajo (diné bizaad) é uma língua atabasca da família na-dené, falada pelos Navajos no sudoeste dos Estados Unidos (Arizona, Novo México, Utah, Colorado) e no México (Chihuahua, Sonora), por cerca de 150 000 falantes.
Lista de números em navajo
- 1 – tʼááłáʼí
- 2 – naaki
- 3 – tááʼ
- 4 – dį́į́ʼ
- 5 – ashdlaʼ
- 6 – hastą́ą́
- 7 – tsostsʼid
- 8 – tseebíí
- 9 – náhástʼéí
- 10 – neeznáá
- 11 – łáʼtsʼáadah
- 12 – naakitsʼáadah
- 13 – tááʼtsʼáadah
- 14 – dį́į́ʼtsʼáadah
- 15 – ashdlaʼáadah
- 16 – hastą́ʼáadah
- 17 – tsostsʼidtsʼáadah
- 18 – tseebíítsʼáadah
- 19 – náhástʼéítsʼáadah
- 20 – naadiin
- 30 – tádiin
- 40 – dízdiin
- 50 – ashdladiin
- 60 – hastą́diin
- 70 – tsostsʼidiin
- 80 – tseebídiin
- 90 – náhástʼédiin
- 100 – tʼááłáhádí neeznádiin
- 1 000 – tʼááłáhádí mííl
- um milhão – tʼááłáhádí mííltsoh
Regras de numeração do navajo
Agora que teve uma visão geral dos números mais comuns, vamos passar para as regras para escrever as dezenas, os números compostos, e porque não as centenas, os milhares e além (se for possível).
- Os números de um a dez têm nomes específicos: tʼááłáʼí [1], naaki [2], tááʼ [3], dį́į́ʼ [4], ashdlaʼ [5], hastą́ą́ [6], tsostsʼid [7], tseebíí [8], náhástʼéí [9] e neeznáá [10].
- Os números de onze a dezanove formam-se pondo o sufixo aditivo -tsʼáadah (mais dez) no fim do algarismo correspondente: łáʼtsʼáadah [11], naakitsʼáadah [12], tááʼtsʼáadah [13], dį́į́ʼtsʼáadah [14], ashdlaʼáadah [15] (o sufixo perde o seu tsʼ inicial e torna-se -áadah quando adicionado à cinco, ashdlaʼ), hastą́ʼáadah [16], tsostsʼidtsʼáadah [17], tseebíítsʼáadah [18] e náhástʼéítsʼáadah [19].
- As dezenas formam-se pondo o sufixo multiplicador -diin (por dez) no fim do algarismo correspondente: naadiin [20], tádiin [30], dízdiin [40], ashdladiin [50], hastą́diin [60], tsostsʼidiin [70], tseebídiin [80] e náhástʼédiin [90]. Podemos observar a perda da consoante final ou uma redução no comprimento vocálico no algarismo multiplicador ao adicionar o sufixo -diin: naaki torna-se naa-, tááʼ > tá-, dį́į́ʼ > díz-, ashdlaʼ > ashdla-, hastą́ą́ > hastą́-, tsostsʼid > tsostsʼi-, tseebíí > tseebí-, náhástʼéí > náhástʼé-, neeznáá > neezná-.
- Nos numerais compostos, as formas compostas dos algarismos estão sujeitas às alterações vocálicas e consonânticas irregulares. Um é łáaʼii (o algarismo um), ou -łá’- (como em łáʼ-tsʼáadah [11]), ou tʼááłáʼí (utilizado nos números maiores com um prefixo de distribuição plural, como cem, mil, milhão, ou dito doutra forma nas potências de dez superior a dez).
- Os números compostos baseados em vinte ou quarenta (21-29, 41-49) formam-se sufixando a unidade à dezena (exemplo: naadįįnaaki [22], formado por naadiin [20] e naaki [2], dízdįįłaʼ [41], formado por dízdiin [40] e -łaʼ [1]). O sufixo -diin aparece na sua forma composta -dįį-.
- Os outros números compostos formam-se pondo dóó baʼąą (o que significa e adicionando-o) entre a dezena e a unidade (exemplo: tádiin dóó baʼąą ashdlaʼ [35], hastą́diin dóó baʼąą tseebíí [68]).
- A palavra para cem (neeznádiin) é formada da mesma maneira do que as dezenas, isto é adicionando o sufixo multiplicador -diin (por dez) à dez. A centenas formam-se com o enclítico multiplicador -di e o algarismo multiplicador correspondente, depois um espaço e a palavra para cem: tʼááłáhádí neeznádiin [100], naakidi neeznádiin [200], táadi neeznádiin [300], dį́įʼdi neeznádiin [400], ashdladi neeznádiin [500], hastą́ądi neeznádiin [600], tsostsʼidi neeznádiin [700], tseebíidi neeznádiin [800] e náhástʼéidi neeznádiin [900].
- A palavra para mil (mííl) vem da palavra espanhola mil. Os milhares formam-se da mesma maneira do que as centenas: tʼááłáhádí mííl [1 000], naakidi mííl [2 000], táadi mííl [3 000], dį́įʼdi mííl [4 000]…
- A palavra para milhão (mííltsoh) construi-se adicionando o morfema -tsoh (grande) à mííl. Os milhões formam-se da mesma maneira do que as centenas e os milhares: tʼááłáhádí mííltsoh [1 milhão], naakidi mííltsoh [2 milhões]…
Escrever un número em palavras em navajo
Passemos à aplicação prática das regras de numeração em navajo. Consegue adivinhar como se escreve um número? Digite um número e tente formulá-lo na sua cabeça, ou porque não escrevê-lo num pedaço de papel, antes de exibir a resposta.
Livros
Dine Bizaad: Speak, Read, Write Navajo
por Irvy W. Goossen, editora Salina Bookshelf (1995)
[ Amazon.com]
Colloquial Navajo: A Dictionary
por Robert W. Young & William Morgan, editora Hippocrene Books (1994)
[ Amazon.com]
Parlons navajo : mythes, langue et culture
por Marie-Claude Feltes-Strigler, editora L’Harmattan (2002)
[ Amazon.com]
Línguas atabascanas
Dakelh, dogrib, hupa, navajo, siletz dee-ni, tlingit e tolowa.
Outras línguas suportadas
As outras línguas atualmente suportadas são muito numerosas para serem listadas aqui. Por favor selecione uma língua na lista completa das línguas suportadas.